Τετάρτη, Νοεμβρίου 06, 2013

Αμαζόνες..








ΛΕΝΕ πως οι Αμαζόνες ήταν ένας γυναικείος λαός, που κατά­γονται από το θεό του πολέμου Άρη και από τη Νύμφη Αρμονία. Τοποθετούν το βασίλειο τους στο Βορρά· είτε στις πλαγιές του Καύκασου είτε στη Θράκη είτε στη Νότια Σκυθία (στις κοιλά­δες της αριστερής όχθης του Δούναβη).

Ο μύθος τις θέλει να κυβερ­νιούνται μόνες, χωρίς βοήθεια κανενός άντρα. Αρχηγός τους είναι μια βασίλισσα, όπως η Ιππολύτη.
Δεν ανέχο­νται την παρουσία αντρών, παρά μόνο αν είναι δούλοι για υπηρετικές εργασίες. Σύμφωνα με ορισμένες εκδοχές, ενώνονταν με ξένους, για να διαιωνίσουν το γένος τους κρατώντας μόνο τα παιδιά του θηλυκού φύλου. Από τα παιδιά αυτά έκοβαν ένα στήθος, για να μην ενοχλούνται κατά την εξάσκηση τους στο τόξο ή κατά τη χρήση του δόρατος, και από αυ­τή ακριβώς τη συνήθεια ερμήνευσαν το όνομα τους (α-μαζών: αυτή που δεν έχει στήθος). Το μεγαλύτερο πάθος τους ήταν ο πόλεμος.

Διάφοροι μύθοι διηγούνται τις μάχες που έκα­μαν οι Έλληνες ήρωες εναντίον αυτών των ξέ­νων ο Βελλεροφόντης με εντολή του Ιοβάτη· ο Ηρακλής, που πήρε από τον Ευρυσθέα την εντολή να πάει στις όχθες του θερμόδοντα, στην Καππαδοκία, και εκεί να πάρει τη ζώνητης Ιππολύτης, της βασίλισσας των Αμαζόνων. Η Ιππολύτη είχε δεχτεί, λένε, να παραδώσει τη ζώνη της στον Ηρακλή, η Ήρα όμως, που ζή­λευε τον ήρωα, προκάλεσε στάση ανάμεσα στις Αμαζόνες και ο Ηρακλής αναγκάστηκε να σκο­τώσει την Ιππολύτη και να αποσυρθεί πολεμώ­ντας.

Στην εκστρατεία αυτή ο Ηρακλής συνο­δευόταν από τον Θησέα· αυτός άρπαξε μια Αμα­ζόνα, που ονομαζόταν Αντιόπη. Για να πάρουν εκδίκηση για την αρπαγή αυτή, οι Αμαζόνες βά­δισαν εναντίον των Αθηνών και η μάχη δόθηκε μέσα στην ίδια την πόλη· οι Αμαζόνες στρατο­πέδευσαν στο βράχο, ο οποίος αργότερα πήρε το όνομα Άρειος Πάγος (ο βράχος του Άρη). Νι­κήθηκαν από τους Αθηναίους, που αρχηγό είχαν τον Θησέα. Διηγούνται επίσης πως οι Αμαζό­νες είχαν στείλει ένα στράτευμα στην Τροία με αρχηγό τη βασίλισσα τους Πενθεσίλεια, για να βοηθήσουν τον Πρίαμο. Ο Αχιλλέας όμως δεν άργησε να σκοτώσει την Πενθεσίλεια, που το τελευταίο της βλέμμα τον γέμισε φλογερό ερω­τικό πάθος.

Η θεά, που κυρίως τιμούσαν οι Αμαζόνες, ήταν φυσικά η Άρτεμη, της οποίας ο μύθος προ­σφέρει τόσα κοινά σημεία με το είδος ζωής που αποδίδουν στις Αμαζόνες, οι οποίες αγαπούσαν τον πόλεμο και το κυνήγι. Για το λόγο αυτόν σ' αυτές κάποτε αποδίδουν την ίδρυση της Εφέσου και το χτίσιμο του μεγάλου ναού της Άρτεμης.


Οι Αμαζόνες ήταν μυθικό έθνος ηρωικών γυναικών, που κατά τους αρχαίους κατοικούσαν στην περιφέρεια του τότε γνωστού κόσμου. Γονείς τους θεωρούνταν ο Άρης και η Αρμουία (Φερεκ. Σχόλ. Απολλ. Ρόδ. 2, 990) ή η Αθηνά (Διόδ. 3,71). Το ερώτημα, σχετικά με τις αντιλήψεις που επέδρασαν στη φαντασία του ελληνικού λαού κι έπλασε τους μύθους για τις Αμαζόνες, είναι από τα δυσκολότερα και πιο αμφιλεγόμενα ερωτήματα της ελληνικής μυθολογίας. Η σύγχρονη έρευνα πάντως τείνει να θεωρήσει τις Αμαζόνες ιστορικό λαό και όχι μυθολογική ή κοινωνιολογική σύλληψη. Οι Wace και Stubbings στο βιβλίο τους Companion of Homer (6.306) γράφουν ότι «οι Αμαζόνες είναι τόσο στερεά ριζωμένες στην ελληνική λογοτεχνία, που είναι δύσκολο να πιστέψουμε ότι αυτές οι ηρωίδες δεν αντιπροσωπεύουν έναν πραγματικό λαό της Κεντρικής Ανατολής». Θα μπορούσε κανείς να πει ότι οι Αμαζόνες είναι θέμα που διαποτίζει με τον πιο σταθερό τρόπο την ελληνική λογοτεχνία και τέχνη, από τις αρχές της μέχρι το τέλος. Το θέμα αυτό το βρίσκουμε στα πρώτα γνωστά ελληνικά ποιήματα στον Όμηρο και τον Ησίοδοστον επικό κύκλο, κι αργότερα στον κόσμο των τραγικών ποιητών· διαδίδεται με την εξάπλωση του ελληνισμού κατά τους χρόνους των κατακτήσεων του Μ. Αλεξάνδρου και με τη δημιουργία των ελληνιστικών πόλεων. Η αυτοκρατορική Ρώμη τρέφει τους μύθους αυτούς, τους ξαναζωντανεύει και τους μεταδίδει στο Βυζάντιο. Εκεί, οι μύθοι των Αμαζόνων αγωνίζονται να επιβιώσουν μαζί με τις τελευταίες παγανιστικές πνευματικές λάμψεις· μνημονεύονται στο τελευταίο παγανιστικό ποίημα τα Διονυσιακά του Νόννουαλλά αυτό δεν είναι το κύκνειο άσμα τους. Όταν δημιουργείται νέα επική ποίηση, που αντανακλά τις εθνικές παραδόσεις, οι Αμαζόνες ζωντανεύουν και πάλι, με όλο τους το σφρίγος και με όλα τα χαρακτηριστικά που τις προικίζει η ελληνική παράδοση. Στο τραγούδι του Διγενή Ακρίτα η Αμαζόνα Μαξιμώ συναντιέται με τον ήρωα στις όχθες του Ευφράτη:

Εις φάραν επεκάθητο μαύρην, γενναιοτάτην /
εφόρει επιλώριον ολόσπρον, καστόριν /
κοντάριν αραδίτικον και σπάθην εζωσμένη /
και ο χιτών της Μαξιμούς υπήρξεν αραχνώδης.

Ο Όμηρος αναφέρει τις Αμαζόνες σαν έναν απόμακρο, σχεδόν ξεχασμένο μύθο. Ήρωες της Ομηρικής Αμαζονομαχίας είναι ο Πρίαμος και ο Βελλεροφών. Ο Πρίαμος αγωνίστηκε όταν ήταν νέος ως σύμμαχος των Φρυγών εναντίον των Αμαζόνων στον Σαγγάριο (Ιλ. γ 184-190 κ.ε.) και ο Βελλεροφών τις νίκησε στη Λυκία (Ιλ. ζ 186): «το τρίτον αυ κατέπεφνεν Αμαζόνας αντιανείρας». Το επίθετο «αντιάνειραι» έχει ερμηνευθεί «έχθρα! των ανδρών» η «όμοιαι με άνδρας» (Ιλ. γ, 189. ζ 186). Η εχθρότητα των Αμαζόνων προς το ανδρικό φύλο είναι φανερή επίσης στην Αισχύλεια παράθεση «στυγάνορες» (Προμ. 726) και στο Ηροδότειο «ανδροκτόνοι» (4,110). Η ύστερη ποίηση επέδρασε ώστε να διαμορφωθούν οι εξής ιδέες για τις Αμαζόνες.

Στα βορειοανατολικά της Μ. Ασίας, στην περιοχή του ποταμού Θερμώδοντος, υπήρχε μεγάλη και πλούσια πόλη, η πατρίδα των Αμαζόνων. Στην πόλη αυτή οι άνδρες χρησιμοποιούνταν μόνο για τη διαιώνιση του είδους. Οι γυναίκες αυτές, μόνες τους, με τα όπλα τους, που ήταν τόξο, βέλος και ξίφος, υπερασπίζονταν τη χώρα τους και συγχρόνως έκαναν επιδρομές, πέρα από τα σύνορα τους, στις γειτονικές χώρες και μέχρι τον Τάναϊ, τη Θράκη και τη Συρία. Με αυτόν τον τρόπο, ίδρυσαν πολλές ονομαστές πόλεις και συναντήθηκαν με τους περιφημότερους ήρωες του ελληνικού μύθου. Μεταξύ των θεών τιμούσαν κυρίως τον Άρη και την Άρτεμι. Τα αγόρια που γεννούσαν ή τα σκότωναν ή τα ακρωτηρίαζαν ή τα έστελναν στους πατέρες τους, πέρα από τα σύνορα της χώρας τους. Οι Αμαζόνες, μια και δεν είχαν άνδρες στη χώρα τους, πήγαιναν και ζούσαν δύο μήνες την Άνοιξη για τη διαιώνιση του είδους μ' έναν γειτονικό αρσενικό λαό τους Γαργαρείς, που κατοικούσαν στον Καύκασο (Στράβ. 11, 504). Ακόμη είχαν τη συνήθεια να αφαιρούν τον δεξιό μαστό των κοριτσιών τους για να μην τους εμποδίζει στη χρήση του τόξου. Είναι όμως πιθανό ότι ο μύθος αυτός, που απαντά στους συγγραφείς της ύστερης αρχαιότητας (Σχόλια Απολλόδ. 2, 5, 9 και Ευσταθίου εις Ιλ. γ 189. Διόδ. 2,45), δημιουργήθηκε από την παρετυμολογία του ονόματος Αμαζών (από το α στερητ. + μαζός = μαστός) που σήμαινε αυτήν που δεν είχε μαστό.

Πρωτεύουσα τους αναφέρεται συνήθως η Θεμίσκυρα στον Θερμώδοντα ποταμό (πρβλ. Ήρόδ. 9, 27. Διόδ. 4 1 6. Παυσ. 1, 2, 1) της Καππαδοκίας. Σύμφωνα με άλλη παράδοση (Φερεκύδης), αναφέρεται ότι οι Αμαζόνες, χωρισμένες σε τρεις φυλές, κατοικούσαν σε τρεις πόλεις και τα περίχωρα τους. Κατά τον Ιουστίνο (2,4) οι Αμαζόνες ήταν οι γυναίκες των Σκυθών που περιπλανήθηκαν στον Θερμώδοντα και εκεί υπέκυψαν στους γειτονικούς λαούς. Κατά τον Σαλλούστιο (απόσπ. 3,46) μετανάστευσαν από τη Σκυθία στη Μ. Ασία και κατά τον Προμηθέα του Αισχύλου (415, 723) από την Κολχίδα και τη λίμνη Μαιώτιδα.

Όταν οι Έλληνες γύρισαν την περιοχή γύρω από τον Θερμώδοντα και δεν βρήκαν εκεί Αμαζόνες, προσπάθησαν να ερμηνεύσουν την απουσία τους με διάφορους τρόπους. Έλεγαν λοιπόν ότι ο Ηρακλής ο κύριος εχθρός τουςτις εξολόθρευσε ή ότι μετανάστευσαν προς τα βόρεια (Στράβ. 11, 505. Διόδ. 17,77. Ιουστίνος 2,4). Έτσι ο Ηρόδοτος (4,110 κ.έ.) γράφει ότι μετά την ήττα των Αμαζόνων στον Θερμώδοντα, όσες απέμειναν πήγαν στη χώρα των Σκυθών. Ύστεροι συγγραφείς επίσης διηγούνταν ιστορίες για τις Αμαζόνες στη βόρεια πλευρά του Καυκάσου, δηλ. ανατολικά της Μαιώτιδος, σχεδόν στην ίδια περιοχή που τοποθετείται και η διήγηση του Ηροδότου. Εκτός από τον Βορρά του τότε γνωστού κόσμου συναντούμε τις Αμαζόνες και στα νότια, στη Λιβύη. Λεγόταν ότι κατοικούσαν σ' ένα μεγάλο νησί της Τριτωνίδος λίμνης, που βρισκόταν στην περιοχή των Αιθιόπων και του Ωκεανού. Μια άλλη παράδοση αναφέρει ότι η κατοικία των Αμαζόνων είναι προς τα δυτικά· θεωρεί πατρίδα τους τη Θράκη, και τον Άρη, τον κύριο θεό της Θράκης, πατέρα τους (Αρκτίνου, Αιθιοπίς). Νεώτερες παραδόσεις αναφέρουν ότι οι Αμαζόνες κατοικούσαν στην Ιλλυρία (Σερβίου, Σχόλ. εις Αίν. 11, 842).

Στη Δυτική Μ. Ασία οι Αμαζόνες έπαιξαν μεγάλο ρόλο. Την παρουσία τους εκεί από τους αρχαιότατους χρόνους μαρτυρεί ο Όμηρος, ο οποίος αναφέρει το επιτύμβιο μνημείο της Μυρίνης στο Ίλιον. Η αναφορά αυτή του Όμηρου συνδέει τις Αμαζόνες με την Αιολίδα (Ιλ. β 811). Η λέξη «Μυρίνη», το όνομα της αρχαιότερης Αμαζόνας, είναι αλληλένδετο με την ομώνυμη πόλη της Αιολίδας, που σύμφωνα με τους αρχαίους θα πρέπει να ιδρύθηκε από την ηγεμόνα των Αμαζόνων (Στράβ. 11, 573).

Στην Ιωνική Μ. Ασία η πιο ονομαστή πόλη των Αμαζόνων ήταν η Έφεσος, στην ίδρυση της οποίας οι Αμαζόνες έπαιξαν εξέχοντα ρόλο. Κατά τον Παυσανία (7,2,7), ο Πίνδαρος (απόσπ. 174) αποδίδει στις Αμαζόνες την ίδρυση του Ιερού της Εφεσίας Αρτέμιδος. Αναφέρεται ότι οι γυναίκες του Θερμώδοντος ήταν οι πρώτες στις οποίες έδωσε άσυλο το ιερό της Αρτέμιδος· εδώ βρήκαν προστασία από την καταδίωξη του Ηρακλή ή του Διονύσου (Παυσ. 7,2,7). Οι Ιδρυτές και οι παλαιότεροι αντιπρόσωποι της Εφεσίας Αρτέμιδος συνδέονταν γενεαλογικά με τις Αμαζόνες· π.χ. η Εφεσία ιέρεια Έφεσος θεωρούνταν μητέρα της Αμαζούς (Ευσταθ. Δίον. 82, ο δε μυθικός ιδρυτής του ιερού της Αρτέμιδος, ο Έφεσος, θείος της αμαζόνας Πενθεσίλειας (Παυσ. 7,2,7).

Στους μετά τον Όμηρο χρόνους δημιουργήθηκαν τρία συμπλέγματα μύθων, που τροφοδοτούν την ποίηση και την εικονιστική τέχνη.
Αχιλλεύς και Πενθεσίλεια.

Κατά το απόσπασμα του Πρόκλου από την Αιθιοπίδα του Αρκτίνου, η ηγεμών των Αμαζόνων Πενθεσίλεια, κόρη του Άρη, ήλθε από τη Θράκη να βοηθήσει τους Τρώες, αλλά σκοτώθηκε από τον Αχιλλέα. Τις λεπτομέρειες αυτού του μύθου γνωρίζουμε από τους υστέρους επικούς ποιητές (Κοιντος Σμυρναίος, Τζέτζη, Γα Μεθ. Όμηρον κ.λπ.)
Η περιπέτεια του Ηρακλή με τις Αμαζόνες.

Η εκστρατεία του Ηρακλή στον Θερμώδοντα ή στη χώρα των Σκυθών, για την απόκτηση της ζώνης της Ιππολύτης ή της Μελανίππης, βασίλισσας των Αμαζόνων, ανήκει σε παλαιά παράδοση που μας σώζεται και σε νεώτερες παραλλαγές (πρβλ. Εύρ. Ηρακλ. 408 κ.έ., Απολλόδ. 2,5,3 κ.έ.). Οι αγώνες του Ηρακλή με τις Αμαζόνες χρησίμευσαν στους υστέρους ποιητές και ιστορικούς ως μέσο αιτιολογήσεως της παρουσίας ή της απουσίας των Αμαζόνων σε διάφορες περιοχές της Ασίας. Η ίδρυση αποικιών των Μιλησίων και των Μεγαρέων στον Πόντο μας δίνει ένα χρονικό σημείο για τη δημιουργία του μύθου των αγώνων των Αμαζόνων με τον Ηρακλή στον Θερμώδοντα. Είναι αξιοσημείωτο ότι ούτε ο Όμηρος ούτε ο Ησίοδος γνώριζαν κάτι γι' αυτούς τους αγώνες. Τη γνώση μας για το θέμα αυτό συμπληρώνει ή εικονιστική παράδοση.
Ο αττικός μύθος των Αμαζόνων.

Βάση αυτού του μύθου, που μας παραδίδεται με πολλές παραλλαγές, αποτελεί η πολεμική εκστρατεία του Θησέως στη χώρα των Αμαζόνων καΐ στη συνέχεια ή εκστρατεία έκδική-σεως των Αμαζόνων εναντίον της Αττικής. Ή επιτυχία της εκστρατείας του Θησέως και του φίλου του Πειρίθου εναντίον των Αμαζόνων συνοδεύθηκε με λάφυρο την ωραία Αντιόπη (ή Ιππολύτη, Μελανίππη, Γλαυκή). Οί Αμαζόνες θέλοντας να εκδικηθούν έκστράτευσαν μέχρι την Αττική και στρατοπέδευσαν στις πύλες της Αθήνας. Κατά τη μάχη πού έγινε ανάμεσα στην Πνύκα και στον λόφο του Μουσείου νίκησαν οι Αθηναίοι. Ό Θησεύς απέκτησε γιο από τη βασίλισσα Αντιόπη, τον Ιππόλυτο.

Η εκστρατεία του Θησέως στην Ασία και η αρπαγή της αρχηγού των Αμαζόνων προφανώς είναι αντίγραφο της περιπέτειας του Ηρακλή, αλλά είναι δύσκολο να αποφασίσουμε ποια από τις δύο μορφές των ηρώων είναι ή αρχική, κατά πόσο δηλαδή οι Δωριείς πήραν τον μύθο από τους Ίωνες και τον μετέφεραν στον Ηρακλή ή αντίστροφα. Φαίνεται ότι στην παραλλαγή, κατά την οποία και οι δύο ήρωες μαζί αναλαμβάνουν την εκστρατεία στη χώρα των Αμαζόνων, ήδη γίνεται μια προσπάθεια συμβιβασμού των δικαιωμάτων των δύο ηρώων στον μύθο (Παυσ. 12,1. Φιλόχορος απόσπ. 49· στον Θησέα του Πλουτ. 26).
Σχέσεις των Αμαζόνων με τη λατρεία και με τους θεούς

Οι θεότητες με τις οποίες οι Αμαζόνες συνδέονται στενά στη λατρεία και στους μύθους είναι ο Άρης και η Άρτεμις. Ο Διόδωρος τις ονομάζει συντρόφους της Αρτέμιδος στο κυνήγι (4,16) και αναφέρει ότι πρόσφεραν θυσίες στην ταυροπόλο Άρτεμι (2,46). Η στενή σχέση των Αμαζόνων με τη θεά του θανάτου εξηγείται από τη μυθική τους ουσία, διότι όπως η Άρτεμις, έτσι κι αυτές φέρνουν τον θάνατο και φονεύουν τους άνδρες· έτσι εξηγείται και η σχέση των Αμαζόνων με την ταφική λατρεία και τα επιτύμβια μνημεία. Η σχέση των Αμαζόνων με τον Απόλλωνα είναι σκοτεινή και μάλλον χαλαρή.

Στην πόλη Πύρριχο στη Λακωνία μαζί με την Άρτεμι τιμούσαν και τον Αμαζόνιο Απόλλωνα, του οποίου λατρευτικό ομοίωμα είχε αφιερωθεί από τις νύμφες του Θερμώδοντος (Παυσ. 3,25,3). Όταν ο Ηρακλής τέλειωσε με επιτυχία την εκστρατεία του στον Θερμώδοντα, αφιέρωσε τα λάφυρα του στον Απόλλωνα, στους Δελφούς (Εύρ. Ίων 1145 κ.έ.). Η Αιολική πόλη Γρύνεια πήρε την ονομασία της από την Αμαζόνα Γρύνη, πού τη βίασε εκεί ο Απόλλων (Σερβίου, Σχόλ. εις Αίν. 4, 325). Όπως η σχέση του Απόλλωνος με τις Αμαζόνες έτσι και η σχέση του Διονύσου με τις νύμφες είναι άλλοτε φιλική και άλλοτε εχθρική (Παυσ. 7,2,7). Στην Αθήνα, στον λόφο του Αρείου Πάγου βρισκόταν το ιερό των Αμαζόνων (το Αμαζόνειον), στην περιοχή των τάφων τους και σωζόταν στήλη με την επιγραφή: ΑΜΑΖΟΝΙΣ ΣΤΗΛΗ. Γνωρίζουμε επίσης ότι πριν από τα «Θησεία», γιορτή αφιερωμένη στον Θησέα, οι Αθηναίοι θυσίαζαν στις Αμαζόνες (Πλουτ. Θησ. 27, «η τε γινομένη πάλαι θυσία ταις Αμαζόσι προ των Θησείων»).

Οι Αμαζόνες υπήρξαν αγαπητό θέμα της εικονιστικής τέχνης και της ζωγραφικής. Ήδη από το τέλος του 7ου π.Χ. αιώνα και τα μέσα του 6ου π.Χ. αιώνα υπάρχουν μελανόμορφα αγγεία με παραστάσεις των αγώνων των Αμαζόνων με τον Ηρακλή, τον Θησέα και τον Αχιλλέα.

Γνωστή είναι η ερυθρόμορφη κύλικα του ζωγράφου της Πενθεσίλειας (από την Αμαζόνα πήρε το όνομα και ο ζωγράφος) που βρίσκεται στο Μόναχο και απεικονίζει τον Αχιλλέα να σκοτώνει την Πενθεσίλεια, καθώς και ο κρατήρας του ζωγράφου των Νιοβιδών με παράσταση Αμαζονομαχίας, που βρίσκεται στο Παλέρμο. Ονομαστά ήταν τα αγάλματα της τραυματισμένης Αμαζόνας των τεσσάρων καλλιτεχνών του 5ου π.Χ. αιώνα: του Πολυκλείτου (αντίγραφο η Αμαζών του Καπιτωλίου), του Κρησίλα, του Φειδία και του Φράδμονος. Αμαζονομαχία παριστανόταν στην ασπίδα της Παρθένου Αθηνάς στον Παρθενώνα, στην Ποικίλη Στοά (του Πολυγνώτου, Μίκωνος ή Παναίνου), στον θρόνο του χρυσελεφάντινου Δία στην Ολυμπία, στον ναό του Απόλλωνος της Φιγαλείας (σήμερα στο Βρετανικό Μουσείο), στον ναό του Ασκληπιού της Επιδαύρου, στο Μαυσωλείο της Αλικαρνασσού, στον ναό της Λευκοφρυηνής Αρτέμιδος στη Μαγνησία (επί Μαιάνδρω), στο ηρώο της Λυκίας (σήμερα μουσείο της Βιέννης), σε σαρκοφάγους, όπως π.χ. στη σαρκοφάγο του Μ. Αλεξάνδρου (Μουσείο Κων/πόλεως) και σε πλήθος αγγεία του 4ου π.Χ. αιώνα, από τα οποία μερικά χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι: η πελίκη του Αμβούργου (μέσα 4ου π.Χ. αιώνα), όπου παριστάνεται ο φόνος της Πενθεσίλειας και μία υδρία στο Λένινγκραντ που δείχνει μια νικήτρια Αμαζόνα επάνω σε λευκό άλογο, στο κέντρο του πεδίου της μάχης, ενώ δεξιά και αριστερά της αγωνίζονται άλλες Αμαζόνες. Την προτίμηση αυτή από την αττική τέχνη του 5ου και του 4ου π.Χ. αιώνα στο θέμα της Αμαζονομαχίας, δηλ. του αγώνα των Ελλήνων εναντίον ενός ασιατικού έθνους, αποδίδει η σύγχρονη έρευνα στο γεγονός ότι οι παραστάσεις Αμαζονομαχίας θεωρήθηκαν από τους Έλληνες της κλασικής περιόδου ως συμβολικές παραστάσεις του ιστορικού αγώνα των Ελλήνων εναντίον των Περσών.
κ. ΔΑΝΑΛΗ [Π]

ΒΙΒΛΙΟΓΡ.: Ε. Bielefeld, Amazonomachie I D. ν. Bothmer, Amazons in Greek Aril H. Walter, Zu den Attischen Amazonenbildern des vierten Jahrhunderts v. Chr.
AMAZONIA

«Αμαζονία»· τίτλος έπους που αποδίδεται στον Όμηρο, από τη Σούδα (λ. Όμηρος). Πράγματι σε δύο στίχους που παρουσιάζει το αρχαίο σχόλιο πριν από το τέλος του ω της Ιλιάδας (στ. 804) αναφέρεται: «ως οι γ' αμφίεπον τάφον Έκτορος -ήλθε δ' Αμαζών / Άρηος θυγάτηρ μεγαλήτορος ανδροφόνοιο», βλέπουμε δηλαδή συνάφεια με την Ιλιάδα. Θέμα του πρέπει να είναι είτε οι αγώνες των Αμαζόνων προς τον Θησέα, που περιγράφονται στο έπος Θησηίς (Πλουτ. Θησ. 2 είτε οι αγώνες τους προς τον Αχιλλέα, που εξιστορούνται στο κυκλικό έπος Αιθιοπίς, βάσει των Υποθέσεων του Πρόκλου. [Π]
ΠΕΝΘΕΣΙΛΕΙΑ


Κλήτη: (μυθ.) Αμαζόνα, τροφός της βασίλισσας των Αμαζόνων Πενθεσίλειας.
Καυλών: -ώνος (-ώνας -α) (μυθ.) γιος της Αμαζόνας Κλήτης, ιδρυτής της πόλης Καυλωνία στη Ν. Ιταλία.

Μετά το θάνατο του Έκτορα έφτασαν στην Τροία οι Αμαζόνες με τη βασίλισσά τους την Πενθεσίλεια, την κόρη του Άρη. Οι Αμαζόνες είχαν το έθιμο να μην παντρεύεται μια γυναίκα, αν δε σκοτώσει προηγουμένως πολλούς άντρες.

Ο πόλεμος στην Τροία ήταν λοιπόν μια καλή ευκαιρία για την Πενθεσίλεια και για άλλες συμπολεμίστριές της.

Και πραγματικά, με την επανάληψη των εχθροπραξιών, η Πενθεσίλεια σκοτώνει πάρα πολλούς Αχαιούς, ανάμεσά τους και τον έναν από τους δυο γιατρούς του Αχαϊκού στρατοπέδου, τον Μαχάονα, το γιο του Ασκληπιού. Τελικά μονομαχεί με τον Αχιλλέα και στη φοβερή σύγκρουση που ακολουθεί η Πενθεσίλεια σκοτώνεται. Ο Αχιλλέας, θαυμάζοντας την ορμή και το θάρρος της, ίσως και την ομορφιά της, δεν κακομεταχειρίζεται το σώμα της αλλά το δίνει στους Τρώες να το θάψουν όπως πρέπει. Για τη χειρονομία του αυτή κατηγορείται ο Αχιλλέας μπροστά στους Αχαιούς από τον Θερσίτη πως τελικά δεν είναι και τόσο σκληρός όσο έλεγε. Τότε ο Αχιλλέας τον χτυπά με το χέρι και τον αφήνει στον τόπο. Η πράξη αυτή του Αχιλλέα ξεσηκώνει την οργή αρκετών Αχαιών, ιδιαίτερα του Διομήδη που είναι θείος του νεκρού. Για να κατευνάσει τα πνεύματα, ο Αχιλλέας κάνει πλούσιες θυσίες στους θεούς και ο Οδυσσέας τον καθαρίζει από το αίμα που τον βαραίνει, μ' επίσκεψη σε ναούς της Λέσβου.



Ο Μύθος των Αμαζόνων
Το 1542, μια ομάδα Ισπανών στρατιωτών με επικεφαλής τον Φρανθίσκο ντε Ορελιάνα βρισκόταν σε εξερευνητική αποστολή στη Βραζιλία, όταν βρέθηκε αντιμέτωπη με κάτι πραγματικά εκπληκτικό. Στις όχθες ενός ποταμού κυκλώθηκε από μια ομάδα πολεμιστών, που είχαν για αρχηγό τους μια πανέμορφη γυναίκα. «Ήταν ψηλή, μυώδης, ορμητική, και το μοναδικό ρούχο πάνω της ήταν ένα κομμάτι ύφασμα». Έτσι την περιέγραψε στο ημερολόγιό του ο Γασπάρ ντε Καρβαχάλ, ο χρονικογράφος της αποστολής. Μόλις ξεπέρασαν την αρχική τους έκπληξη, οι Ισπανοί συνειδητοποίησαν ότι αντίκριζαν μια Αμαζόνα. Σε ανάμνηση αυτής της συνάντησης, το ποτάμι ονομάστηκε Ποταμός των Αμαζόνων (Αμαζόνιος).

Με το παραπάνω συμβάν αναβίωσε ο μύθος των Αμαζόνων, ένα από τα πιο συναρπαστικά μυστήρια της αρχαιότητας, το οποίο εξακολουθεί να σαγηνεύει. Ποικίλες μαρτυρίες για την ύπαρξή τους απαντώνται σε διαφορετικούς λαούς και εποχές. Οι Κινέζοι χρονικογράφοι μιλούν για χώρες κατά μήκος της Κασπίας Θάλασσας και γειτονικές με την Ινδία, τις οποίες διοικούσαν γυναίκες. Πλούσιες σε θρύλους γυναικών πολεμιστών είναι και οι παραδόσεις του Κουρδιστάν και των Βαλτικών Χωρών. Από την πλευρά τους, οι Πορτογάλοι εξερευνητές το 16ο αιώνα αναπολούσαν συναντήσεις με φυλές Αμαζόνων στην Αιθιοπία και στη Ζιμπάμπουε. Ο μύθος των Αμαζόνων δεσπόζει στην Ασία μεταξύ της Κασπίας Θάλασσας και του Εύξεινου Πόντου. Μετά τον Όμηρο, αμέτρητοι είναι οι ιστοριογράφοι και οι ποιητές που μίλησαν για ένα λαό γυναικών πολεμιστών «δυνατών όπως οι άντρες». Όλα αυτά ήταν αλήθεια ή ψέμα;

Μια αρχαιολογική αποστολή που πραγματοποιήθηκε στα σύνορα της Ρωσίας και του Καζακστάν έφερε στο φως, κοντά στην πόλη Πακρόβκα, μια σειρά από πενήντα θολωτούς τάφους που χρονολογούνται από το 4ο αιώνα π. Χ. Στους γυναικείους τάφους οι αρχαιολόγοι, εκτός από κοσμήματα και κτερίσματα, ανακάλυψαν όπλα, βέλη και στρατιωτικά εμβλήματα. Δίπλα στους γυναικείους σκελετούς βρέθηκαν τυπικά σύμβολα εξουσίας: περιδέραια, ιερές πέτρες και αντικείμενα θρησκευτικών τελετών. Πολλοί σκελετοί τους είχαν στραβές γάμπες, χαρακτηριστικό «επαγγελματιών» ιππέων. Οι ιδιαιτερότητες όμως δε σταματούν εδώ. Επιπλέον, κοντά στους αντρικούς σκελετούς βρέθηκαν σκελετοί βρεφών. Ούτε ένας τους δε βρέθηκε θαμμένος δίπλα σε γυναίκες, ένδειξη ότι η ανατροφή των παιδιών ήταν αποκλειστικά αντρική υποχρέωση. Η Τζανίν Ντέιβις Κίμπαλ, διευθύντρια του Κέντρου Μελετών των Νομάδων της Ευρασίας και υπεύθυνη των ανασκαφών στην Παρκρόβκα, είναι πιο επιφυλακτική: «Ο Ηρόδοτος, μιλώντας για τις Αμαζόνες, εντόπισε την επικράτειά τους δυτικότερα, στη σημερινή Νότια Ρωσία, κατά μήκος της Αζοφικής Θάλασσας. Οι σκελετοί που ανακαλύψαμε στους τάφους δεν ανήκουν βέβαια στις Αμαζόνες του Ηροδότου, αλλά κατά πάσα πιθανότητα σε άντρες και γυναίκες του λαού των Σαυροματών» - λαός που έζησε γύρω στον 4ο αιώνα π. Χ. στη ζώνη που περικλείεται από τους ποταμούς Βόλγα και Ντον και ο οποίος, σύμφωνα πάντα με τον Ηρόδοτο, καταγόταν απευθείας από τις Αμαζόνες.

Η παραπάνω ανακάλυψη ξανάδωσε πνοή στη θεωρία που υποστηρίχθηκε από τη Λιθουανή επιστήμονα Μαρίγια Τζιμπούτας, με τη γνώμη της οποίας συμφωνούν και Έλληνες μελετητές, όπως ο Παναγής Λεκατσάς. Σύμφωνα με αυτή τη θεωρία, πριν από τέσσερις χιλιάδες χρόνια αναπτύχθηκε στην Ευρώπη ένας μητριαρχικός πολιτισμός βασισμένος στην αγροτική παραγωγή και στην αρχή της ισότητας.
Αυτή η αρχαϊκή κοινωνία έσβησε πιθανόν με την κάθοδο των ινδοευρωπαϊκών φύλων, γύρω στο 3.500 π. Χ. Συνεπώς, οι Αμαζόνες θα ήταν ότι απέμεινε από τη γυναικοκρατούμενη Αρκαδία.

Πολεμιστές και σαμάνοι
Ποιες ήταν και από πού έρχονταν οι γυναίκες που βρέθηκαν θαμμένες μαζί με τον πολεμικό εξοπλισμό ο οποίος παραδοσιακά προορίζεται για άντρες; Σε ό,τι αφορά στην καταγωγή τους, ο Ηρόδοτος είναι ιδιαίτερα διαφωτιστικός. Ο Έλληνας ιστορικός, που έζησε τον 5ο αιώνα π. Χ., εξιστορεί τη μάχη ανάμεσα στους Έλληνες που οδηγούσε ο Ηρακλής και στις Αμαζόνες. Στο τέλος της σύγκρουσης οι νικητές στρατιώτες ισοπέδωσαν τη Θεμίσυρα, την πρωτεύουσα του βασιλείου των θηλυκών πολεμιστών, και πήραν αιχμάλωτες στα πλοία τους τις εχθρούς που επέζησαν Όμως, οι γυναίκες εκείνες δεν έφταναν ποτέ στην Αθήνα. Κατάφεραν να διαφύγουν: επωφελήθηκαν μιας θαλασσοταραχής και αποβιβάστηκαν στις ακτές της Μικράς Ασίας. Από την επιμειξία τους με τους Σκύθες γεννήθηκε ο λαός των Σαυροματών. Παρ' όλα αυτά, οι νεαρές Αμαζόνες δεν εγκατέλειψαν τις πολεμοχαρείς συνήθειές τους.
Ο Ηρόδοτος εξηγεί ότι κάθε φορά διεκδικούσαν δυναμικά τα «αντρικά» πολεμικά τους δικαιώματα από τους Σκύθες συντρόφους τους
«Εμείς τοξεύουμε, ρίχνουμε το ακόντιο και καβαλάμε το άλογο. Ποτέ δε μάθαμε τις γυναικείες δουλειές. Οι Σκύθες γυναίκες σας, αντίθετα, δεν πάνε στο κυνήγι ούτε πουθενά αλλού, παρά κυκλοφορούν μόνο με άμαξες και αφιερώνουν το χρόνο τους στις γυναικείες ασχολίες».
Σύμφωνα και με άλλες μαρτυρίες, στο λαό των Σαυροματών οι γυναίκες πολεμούσαν δίπλα στους άντρες και δεν μπορούσαν να παντρευτούν αν δεν είχαν σκοτώσει στη μάχη τουλάχιστον τρεις εχθρούς. Ο νομαδικός τρόπος ζωής δικαιολογεί τέτοιου είδους ήθη και έθιμα. Όπως εξηγεί η Τζανίν Ντέιβις Κίμπαλ, οι υποχρεώσεις των γυναικών στους νομαδικούς λαούς ήταν πιο πολύπλοκες από εκείνες των αντρών συντρόφων τους. «Όφειλαν να προετοιμάζουν το φαγητό, να ανατρέφουν τα παιδιά και να προσέχουν τα ζώα. Επίσης, μάθαιναν να ιππεύουν και να χειρίζονται τα όπλα. Συχνά αναλάμβαναν το ρόλο του σαμανού και του θεραπευτή, μια θέση εξουσίας».

Ίχνη της ισότητας των δύο φύλων στο χειρισμό των όπλων συναντιούνται και σε άλλους ευρασιατικούς λαούς. Γυναίκες-πολεμιστές αναφέρονταν και πριν από τον Ηρόδοτο.
Ο Όμηρος τις μνημονεύει στην Ιλιάδα, συμπεριλαμβάνοντας τις Αμαζόνες στον κατάλογο όσων συμμάχησαν με τους Τρώες εναντίον των Αχαιών. Οι θρύλοι γι' αυτές είναι πολλοί.
Ο πιο διαδεδομένος αναφέρει ότι από μικρές καυτηρίαζαν το δεξί τους στήθος για να χειρίζονται καλύτερα το τόξο. Σύμφωνα με τους ιστορικούς,
η παρεξήγηση προέρχεται από την ετυμολογική ανάλυση του ονόματος «Αμαζών»: η «α-μαζός», δηλαδή αυτή που της λείπει ο ένας μαστός.
Η σωστή ετυμολογία της λέξης ήταν μάλλον διαφορετική
και κατά πάσα πιθανότητα προέρχεται από το «αμάζώσαι»: «εκείνες που ζουν μαζί», όπως ακριβώς έκαναν οι γυναίκες πολεμιστές.



Ηρακλής και η ζώνη της Ιππολύτης



Οι Αμαζόνες ήταν ένας πολεμόχαρος λαός που κατοικούσε στην περιοχή του Εύξεινου Πόντου. Στο λαό αυτόν τον κύριο ρόλο έπαιζαν οι γυναίκες, που ήταν φοβερές πολεμίστριες. Μάλιστα για να τεντώνουν καλά το τόξο και να φέρουν τη φαρέτρα με τα βέλη, έκοβαν το δεξί τους στήθος, ενώ το άλλο το διατηρούσαν για να θηλάζουν τα μωρά τους. Από τα παιδιά τους κρατούσαν τα κορίτσια τα οποία ανατρέφονταν ανάλογα.
Στις Αμαζόνες βασίλευε μια όμορφη και πολεμόχαρη γυναίκα, κόρη του θεού ’ρη, η Ιππολύτη. Αυτή κατείχε μια θαυμάσια ζώνη, δώρο του πατέρα της. Τη ζώνη αυτή έβαλε στο μάτι ο Ευρυσθέας και ζήτησε από τον Ηρακλή να του τη φέρει, για λογαριασμό της κόρης του Αδμήτης.
O Ηρακλής εξόπλισε ένα πλοίο, μάζεψε αρκετούς ήρωες και κίνησαν για τον Εύξεινο Πόντο. Το ταξίδι ήταν μακρινό και επίπονο και στο δρόμο ο Ηρακλής και οι σύντροφοι του αντιμετώπισαν κινδύνους και περιπέτειες. Στο νησί της Πάρου, όπου προσάραξαν, οι ντόπιοι επιτέθηκαν και σκότωσαν δυο συντρόφους του Ηρακλή. Ο ήρωας θύμωσε πάρα πολύ, σκότωσε τα τέσσερα παιδιά του Μίνωα που κατοικούσαν στο νησί και κατόπιν έκλεισε τους Πάριους στα τείχη τους και τους πολιόρκησε. Οι πολιορκημένοι φυσικά δεν άντεξαν και πρότειναν ειρήνη στον Ηρακλή προθυμοποιούμενοι να αντικαταστήσουν τους δυο συντρόφους του με άλλους. Έτσι οι εγγονοί του Μίνωα, Σθένελος και Αλκαίος, ακολούθησαν τον Ηρακλή στην εκστρατεία του.
Κατόπιν το πλοίο προσάραξε στην περιοχή της Μυσίας, στα παράλια της Μικράς Ασίας, όπου ο βασιλιάς τους Λύκος είχε πόλεμο με μια γειτονική φυλή. Ο Ηρακλής τον βοήθησε να κατατροπώσει τους εχθρούς του και προς τιμή του ήρωα, ο Λύκος, ονόμασε την κατακτημένη χώρα Ηράκλεια.
Μετά από όλες αυτές τις περιπέτειες, το καράβι του Ηρακλή προσορμίστηκε στο λιμάνι της Θεμίσκυρας, της πρωτεύουσας των Αμαζόνων.
Η Ιππολύτη μαθαίνοντας την άφιξη των ξένων κατέβηκε στο λιμάνι μαζί με τις ακολούθους της για να μάθει τι έφερνε τους ξένους στα μέρη τους. Ο Ηρακλής, χωρίς να διστάσει, ζήτησε την περίφημη ζώνη. Η Ιππολύτη δεν είχε αντίρρηση.
Η Ήρα όμως δε θα άφηνε ήσυχο τον ήρωα. Μεταμορφωμένη σε Αμαζόνα αναμίχθηκε με τις άλλες και "λέγε-λέγε" τις έπεισε ότι οι ξένοι ήρθαν με δόλο να κυριεύσουν το βασίλειό τους. Έτσι επιτέθηκαν με αγριότητα στον Ηρακλή και τους συντρόφους του. Στη σφοδρή μάχη ο Ηρακλής σκότωσε πολλές περιώνυμες αμαζόνες και στο τέλος μονομάχησε με την ίδια την Ιππολύτη, την οποία μετά από σκληρό αγώνα σκότωσε και της πήρε την πολυπόθητη ζώνη. Ο Ηρακλής, όμως, δε σταμάτησε εδώ και εξόντωσε σχεδόν όλο το στρατό των Αμαζόνων.
’λλοι λένε ότι ο Ηρακλής κατάφερε να πάρει τη ζώνη αφού πρώτα συνέλαβε την αρχηγό του στρατού των Αμαζόνων, τη Μελανίππη, την οποία και αντάλλαξε με τη ζώνη.
’λλη εκδοχή, μεταγενέστερη, εμπλέκει και τον Θησέα στην εκστρατεία, ο οποίος παίρνει τη ζώνη και την παραδίδει στον Ηρακλή, ενώ κρατάει για τον εαυτό του και νυμφεύεται στην Αθήνα την αμαζόνα Αντιόπη.






ΠΗΓΕΣ : www.neraidokiklos.gr www.sakketosaggelos.gr
ΒΙΒΛΙΟΓΡΦΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ:

Απολλόδ. Βιβλ. 2, 3, 2. 2, 5, 9 / Επη. 1,16. Όμ., Ζ 186. Απολλ. Ρόδ., Αργ. 2, 96 κ.ε. και Σχόλ. Πλούτ., θησ. 27. Διόδ. Σικ. 4, 28, 2. Βαλέρ. Φλάκ., Arg. 5, 132. Παυσ. 1,2, 1. 1, 15,2. 1, 17,2. 1,25,2. 1,41,7.2,31, 4.2,32,9.3,25,3.4,31,8.5, 10,9.5, 11,4.5, 11,7. 5, 25, 11. 7, 2, 7 και 8. Πρβ. Ch. PICARD, στο Mel. Radet. 1940, σ. 270-284 και του ιδίου Ephese et Claws. Παρίσι, 1922.



Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου

Την καλή σας την κουβέντα